Barınma her insanın temel hakkı. Ancak, ekonomik eşitsizlikler ve konut fiyatlarının artması, düşük gelirli vatandaşlar için güvenli ve uygun fiyatlı konutlara erişimini gittikçe zorlaştırıyor.
Son iki yıldır, kira kontratlarının yenilenmesi döneminde yüzde 25 zam sınırı uygulanıyordu. Bu uygulama, kiracıları enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde korumak amacıyla getirilmişti. Ancak, 1 Temmuz itibariyle bu sınır sona eriyor ve kiralar yeniden Tüketici Fiyat Endeksi'ne (TÜFE) göre belirlenecek. Bu değişiklik hem kiracılar hem de ev sahipleri için önemli sonuçlar doğuracak.
YÜZDE 25 SINIRI UYGULANIYOR MUYDU?
Uygulamanın sona ermesiyle ilgili dikkat çeken nokta, bazı ev sahiplerinin yüzde 25 sınırını zaten uygulamıyor olması ve güncel enflasyon oranı üzerinden ya da güncel rayiç bedelleri üzerinden uyguluyor olmasıydı. Bunun da sonuçları olarak mahkemeler ev sahibi-kiracı arasında anlaşmazlıklardan doğan davarlarda doldu taştı. Yasal olarak sınırın kalkmasıyla, anlaşmazlıklarda da hızlı bir artış olacak.
PEKİ NE OLMALI?
Sosyal bir devlet olarak konutta sadece TOKİ kapsamında milyonlarca kişi ev sahibi oldu lakin ev sahibi olamayan ve düşük gelirli vatandaşlarda enflasyonun yükü altında ezilmeye devam ediyor. GYODER ‘Yeni Konut Modeli’ ile kiraları düşürecek bir sistem geliştirdi ancak devletimiz kendi içinde oluşturacağı sistem ile kiralık dairelerde ivedilikle sosyal konut politikaları uygulanması gerektiği kanaatindeyim.
ÖNERİ..
Kamu-Özel iş birliği ile atılacak adımların yanı sıra, şahısların dairelerini devlet eliyle kiralama yapılabilir. Örneğin x bir kişi dairesini devlete verecek aydan aya kirasını devletten alacak. Böylelikle ev sahibi-kiracı anlaşmazlıkları oluşmayacak, ev sahiplerinin kira gelirleri devletin güvencesi altında olacak. Tabi öncesinde de şahısların dairelerini fahiş fiyatlarla kiralamasının önüne geçmek gerekecek. Ayrıca evini devlete veren şahıslarda vergi indirimi veya vergi muafiyeti sağlanarak teşvik edilebilir. Belediyelerde oluşturulacak birim ile bu sistem uygulanabilir.
Diğer bir önerim ise; fahiş fiyatlarla kiralamaların önüne geçmek için; ev sahibi evini kiralarken, tıpkı satılık dairelerde olduğu gibi belediyelerden alınacak rayiç bedelle evini kiraya verebilir. Nihayetinde ev sahipleri gerek yabancıya, gerek öğrenciye gerekse yerli vatandaşlara keyfe keder bir kiralama bedeli belirlemesinin yerine, devletin bölgesi, evin yaşı, konumu vb özellikleri vb kritilerle belirleyeceği kiralama bedeliyle belirmek zorunda kalacak.
Bilindiği gibi kontratlar artık e-devlet üzerinden yapılıyor. Bu uygulama ile konut artışları ev sahiplerinin insiyatifine göre değil, otomatik olarak e- devlet üzerinden artış gerçekleştirilebilir.
Hasılı her sosyal devlette olduğu gibi bizim ülkemizde de kiralık daireler için Sosyal Konut Politikaları uygulanarak, vatandaşların barınma hakkı devletin güvencesi altına alınmalı.
DÜNYADA NASIL UYGULANIYOR?
Sosyal Devletlerde, Sosyal Konut Politikaları Nasıl Uygulanıyor? Gelin örnekleriyle inceleyelim.
DEVLET ELİYLE BARINMA GÜVENCESİ
Sosyal konutlar, devletin düşük gelirli vatandaşlar için sunduğu uygun fiyatlı konutlar olması hasebiyle, bu konutlar, genellikle yerel yönetimler, kamu-özel ortaklıkları veya kâr amacı gütmeyen kooperatifler tarafından inşası ve yönetimi gerçekleştiriliyor. Dünyadaki sosyal konut politikası uygulayan ülkelere baktığımızda; Almanya, Hollanda, İsveç ve Fransa gibi ülkeler öne çıkıyor. Bu ülkelerde, kira artışları yasal düzenlemelere tabidir ve kiracılar güçlü yasal korumalara sahiptir.
GELİRE GÖRE KİRA DÜZENLEMESİ
Sosyal devletlerde, kiraların kiracıların gelirine göre belirlenmesi yaygın bir uygulama olmakla birlikte; İsveç ve Danimarka gibi ülkelerde, kiralar, kiracının gelir düzeyine göre ayarlanıyor. Bu, düşük gelirli ailelerin kira maliyetlerini karşılayabilmesini ve yaşam standartlarını sürdürebilmesini sağlamanın yanı sıra devlet tarafından sağlanan kira yardımları ve destekler, kiracıların mali yükünü hafifletiyor.
KİRA KONTROLÜ VE TAHLİYE KORUMASI
Sosyal devletlerde kira artışları genellikle belirli yasal sınırlarla kontrol ediliyor. Almanya ve Avusturya gibi ülkelerde, kira artışları sıkı düzenlemelere tabi olup, kiracılar aniden yüksek kiralarla karşılaşmıyor. Ayrıca, kiracıların haksız yere tahliye edilmesini önlemek amacıyla güçlü yasal korumalar bulunuyor. Tahliye işlemleri genellikle mahkeme kararı ile kiracının hakları güvence altına alınıyor.
KAMU-ÖZEL ORTAKLIKLARI VE VERGİ TEŞVİKLERİ
Sosyal konut projeleri, kamu ve özel sektörün iş birliği ile yürütülebilir. Özel sektör, konutların inşası ve yönetiminde rol alırken, devlet finansal destek sağlar ve projeleri denetliyor . Kanada ve İngiltere gibi ülkelerde, kamu-özel ortaklıkları aracılığıyla geniş çaplı sosyal konut projeleri hayata geçirildiğini görüyoruz. Ayrıca, devlet, özel sektörün uygun fiyatlı konutlar üretmesini teşvik etmek için vergi avantajları ve diğer mali teşvikler sunuyor..
Sosyal konut politikaları ve kira kontrolü uygulayan sosyal devletlerin uygulamaları şu şekilde yapılıyor;
1. Almanya
• Sosyal Konutlar: Yerel yönetimler ve kamu-özel ortaklıkları aracılığıyla sağlanır.
• Kira Kontrolü: Kira artışları sıkı yasal düzenlemelere tabidir. Kiracılar güçlü yasal korumalara sahiptir.
• Konutsuzluk Önleme: Geniş kapsamlı sosyal güvenlik ağı, evsizliği önlemeye yönelik çeşitli destekler sunar.
2. Hollanda
• Sosyal Konut Kooperatifleri: Kar amacı gütmeyen kooperatifler tarafından yönetilir.
• Kira Düzenlemeleri: Kira fiyatları ve artışları merkezi hükümet tarafından belirlenen kurallara göre düzenlenir.
• Geniş Sosyal Güvenlik: Barınma yardımları ve destekleri bulunur.
3. İsveç
• Belediye Konutları: Sosyal konutlar belediyeler tarafından sağlanır ve yönetilir.
• Gelire Göre Kira: Kiralar, kiracının gelir düzeyine göre belirlenir.
• Tahliye Koruması: Kiracıların hakları güçlü yasal korumalarla güvence altına alınmıştır.
4. Fransa
• HLM (Habitation à Loyer Modéré): Düşük gelirli aileler için düşük kira bedelli konutlar sunar.
• Kira Yardımları: Devlet, düşük gelirli kiracılara kira yardımları sağlar.
• Konut Puan Sistemi: Sosyal konutlara erişim, ihtiyaç ve puanlama sistemine göre belirlenir.
5. Avusturya
• Gemeindebauten: Viyana gibi şehirlerde, belediyeler tarafından yönetilen büyük sosyal konut projeleri bulunur.
• Kira Kontrolü: Kira artışları düzenlemelerle kontrol edilir.
• Barınma Yardımları: Gelir düzeyine göre kira destekleri mevcuttur.
6. Danimarka
• Almene Boliger: Kar amacı gütmeyen konut birlikleri tarafından yönetilen sosyal konutlar.
• Gelire Göre Kira: Kira, kiracının gelirine göre belirlenir.
• Tahliye ve Kira Koruması: Güçlü yasal korumalar ve şikayet mekanizmaları.
7. İngiltere
• Council Housing: Yerel yönetimler tarafından sağlanan sosyal konutlar.
• Housing Associations: Kar amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından yönetilen sosyal konutlar.
• Housing Benefit: Düşük gelirli kiracılara kira yardımı sağlar.
8. Kanada
• Sosyal Konut Programları: Federal ve eyalet düzeyinde çeşitli sosyal konut programları mevcuttur.
• Kira Yardımları: Gelir düzeyine göre kira destekleri ve sübvansiyonlar sağlar.
• Belediye Konutları: Yerel yönetimler tarafından sağlanan uygun fiyatlı konutlar.
9. Finlandiya
• ARA Housing: Devlet destekli sosyal konutlar.
• Kira Düzenlemeleri: Kira fiyatları ve artışları, merkezi hükümetin belirlediği kurallara göre düzenlenir.
• Geniş Sosyal Güvenlik: Barınma yardımları ve konut destekleri mevcuttur.
ADİL BARINMA HAKKI HERKESİN HAKKI
Sosyal devletlerin uyguladığı konut politikaları, toplumun tüm kesimlerinin barınma hakkını güvence altına almasının yanı sıra; devletin aktif müdahalesi ile düşük gelirli vatandaşların uygun fiyatlı konutlara erişimini sağlamayı amaçlıyor.
Sonuç olarak; sosyal adaletin sağlanması, ekonomik eşitsizliklerin azaltılması ve düşük gelirli vatandaşlar için uygun fiyatlı konutlara erişimin sağlanması için dünya genelindeki sosyal devletlerin kiralık konutlarda yapılan sosyal konut politikaları örnek alınarak, ülkemizde de uygulanabilir.
